Benvengudi e bevenguts ai Ribas dau nòstre camin!
Per aquest numèro 4, vos farèm passejar en Òlt e Garona, en Bigòrra, en Bearn, a Besièrse en Tarn.
Per li far de devinalhas, encontrarde portaires de cultura, viure carneval, coïnar d’aurelhetas, jugar au tambornet e explorar li arquivas.
Esperam que v’agraderà. Esitetz pas de ne’n far un retorn.
La chorma dei magistressase magistre en formacion.
Ribas 4
Jornal de la còla FFRC 2022/2023- Fevrièr de 2023
Cap redactor : Cristòu Daurore
Maquetista : Emà Gatumel
Responsable de publicatcion : Felip Hammel
CFPO-RO 7 carrièra Franklin 34500 Besièrs
En aqueste numèro 4 de Ribas, que vos presenti un obratge d’un poèta Marcel Lacroix.
A partir d’aqueste obratge, que poderiatz hèr un trebalh transversau en classa, coma per exemple en familhas de lengas, que seriá possible de trebalhar autorn dera grafia mistralenca en hèr palancas dam eth gascon.
Marcel Lacroix (1877-1948), poèta Òlt e Garonés qu’escrivèc un obratge tirat en 20 exemplaris e editat en 1942. En aqueste obratge, que podètz arretrobar 800 arreproèrs, tradicions, supersticions, comparasons e devinhòlas en gascon fonetic (grafia mistralenca, com podem véder en titre d’aqueste obratge).
Un vertadèr recuèlh on d’ancians en vilatge qu’an estat escotats e de que eras istòrias que son estadas represas tà las partetjar abans que desapareishessan.
Que podem mercejar aqueste òmi, pauc coneishut, de nos deishar ua traça tan bèra en un registre gascon. Tà qu’arren non se perda, que vos ne vau ath mièu torn deishar un boçin.
Que vau començar per vos partetjar quauques arreproèrs deth mes de gèr :
« A l’an nèu lous jours augménten d’un pas dé bèu. »
« A mitat Jiné, Mitat grange, mitat palhé. »
« En Jiné bilélhot damoe a toun cournè. »
Tà çò deras supersticions :
« Per se bira das loups-garous e lous tua, né faut pas courre déns la neit dou dimècres sé bolen pas én trouba. »
« Per se guari dou mau de cachaus, sé pléya la bouque d’ayge é sé seyta au mitant dou huéc, core l’ayge bouris lou mau es partit (aquet rémédi qu’és bérbetat é garanti). »
« Per se bira de la grele : tira un cop de fusilh débat la chamineye. »
Que vos partetgi quauquas comparasons :
« Méntur coum’un darrigaire dè dents. »
« Courtreheit coum’me crabe. »
« Adrèt coum’un singe. »
Tà acabar qu’anam jogar dam quauquas devinhòlas :
Raquel Quet.
Pendent una setmana al mes de febrièr, participèrem per astre a un estagi Cultura e Patrimòni en Bigòrra a la comuna de Labatut-Ribèra, organizat pel CFPO-RO e la nòstra tutritz Paulina Kamakine. Se coneissètz pas la Paulina, poetessa bigordana e granda defensora de la lenga nòsta, vos recomandam la lectura de l’antologia de poesia femenina occitana contemporanèa que coordonèt en 2020 : Paraulas de hemnas. Pendent aqueles jorns alavetz, encontrèrem de professionals e d’artistas occitans qu’òbran per la lenga e lor parlar. Aqueles encontres nos donèron un fum de claus e de nocions que nos pòdon far mestièr per la nòstra vida professionala.
Comencèrem la setmana per un talhièr d’escritura poetica amb Paulina que nos faguèt comprene que tot lo mond a accès a la creacion. Paulina interven dins las escòlas per menar aquela mena de talhièrs amb los mainatges.
Emilia Roemer e Aurèlia Lacaze, regentas en classas bilingüas e del segondari, nos presentèron d’aisinas per trabalhar la lenga d’un biais ludic (per exemple amb la creacion d’un jòc Monopòli) e per menar de projèctes pedagogics amb los 4 cicles e lo licèu a l’encòp.
Èva Cassagnet, ela tanben regenta en classa bilingüa, nos venguèt parlar de tot lo trabalh creatiu que fa en defòra de la classa, mas plan sovent per la classa, vist qu’es tanben autora, illustratritz de libres de joenessa e realisatritz. Nos balhèt d’espleches per menar de projèctes audiovisuals amb los escolans e nos encoratgèt a gausar crear, que siá per la classa (Kamishibais, contes…) o pas.
Lo darrièr jorn, Terèsa Pambrun, autora d’un nombre bèl de libres pels mainatges (Colorinas, Graneta, Lo casau de Colau…) que trobam per las Calandretas, nos contèt son trabalh en ne balhant d’espleitacions pedagogicas. En particular, la presentacion de Los òmes petits e La quista dels òmes petits, nos dobriguèt un mond cap a çò qu’es possible de faire amb un album, tan dins coma defòra la classa. Per exemple, cossí faire « sortir » l’istòria del libre per la faire viure als mainatges: acompanhar la lectura d’un album amb la còpia fisica d’objèctes presents dins lo libre de presentar als escolans, partir en quèsta de las pèças d’aur doblidadas pels Òmes pichons…
Totes aqueles escambis e lo vam de las interveneiras nos pivelèt e nos motivèt per ensajar d’espleitar aqueles biaises tre que serem en classa.
Terèsa nos parlèt tanben de l’eveniment organizat per Anna Laura Tobena dins la vila d’Agde : la regenta debanèt un long fial rotge acompanhat d’illustracions de calandrons, dempuèi l’escòla fins a la librariá ont se vendián los libres de Terèsa Pambrun. Aquela mena d’eveniment son un mejan creatiu, ludic e esficaç, de socializar e faire sortir la lenga e la literatura de la classa.
Anna Laura es a l’origina del Prèmi Literari, eveniment bèl qu’asempra nombrosas Calandretas. Dins un article venent, vos parlarem mai en detalh del trabalh d’Anna Laura e del Prèmi Literari, alara, demoratz connectats !
Aurèlia Louis e Ana Liza Avila Sanchez.
Deu 16 dinc au 18 de heurèr passat, Pau e lo parçan que vivèvan au ritme de carnaval!
Lo parat d’arretrobar los personatges famós: l’hastiau Sent Pançard e la soa trista hemna Carronha, lo pudent Quarèsma, los fusilhèrs, los palhassas, los jutges etc, shens desbrembar l’ors, emblematic simbèu de carnaval en Biarn, qui peu son desvelh simboliza lo passatge de l ‘ivèrn tà la prima.
Lo carnaval qu’ei shens que ua hèsta populara, quitament si èran milierats dissabte a Pau a escotar lo procès en lenga nosta jogat davant lo Palais de Justícia de la vila !
Que’s pòt utilizar en classa, aquiu quauquas activitats qui èi podut observar o pensar en escòla. Qu’ei non exaustiu, segur, un numèro especiau de Ribas que’n seré tot juste sufisent tà har lo torn deus espleits pedagogics deu carnaval.
D’un parçan a un aute, nat carnaval ne’s sembla pas, çò qui amuisha qu’ei ligat a un territòri e au son passat. Per’mor d’aquò qu’ei primordiau de har sortir la cultura deus diferents carnavals tà que los uns e los autes e sàpian on son e çò qui vòlen díser las causas qui’s transformaràn en tradicions.
Purmèra causa: explicar lo carnaval tant aus mainats com aus pairs.
Mercés au ligam dab la natura, que’s pòden tribalhar las sasons (passatge de l’ivèrn tà la prima), l’ors (de la descobèrta deu son mòde de vita en mairau dinc a la soa preséncia dens contes com Jan de l’ors o Pirèn taus mei grans) o la sasonalitat de las causas.
Dusaument, utilizar los còdis deu carnaval per’mor carnaval que fonciona unicament – o quasi – dab còdis.
-lo blanc e lo negre tà las oposicions (en rapòrt aus personatges deus beròis e deus lèds).
-l’inversion deus ròtles. Que serà lo parat de tribalhar sus nocions d’educacion morau e civica com lo respècte de l’aute.
Segur, l’escritura d’un procès peus o dab los mainats que’us pòt miar a ua reflexion de las pregondas sus çò qui ei plan o pas, utile o pas… Shens desbrembar l’oralitat qui’s pòt tribalhar dab ua representacion teatrau d’aqueste procès.
– har portar au Sénher Carnaval – Sent Pançard en Biarn – tots los chepics deu monde. Cada mainat en classa que pòt escríver o dessenhar los arcasts qui’u hè e descargar-se emocionaument.
Enfin non poderam pas passar a costat de la cultura dab las cantas e las danças e/o la cosina: danças rituaus e recèptas de crespèras o crespèths que’s pòden hicar aisidament au menut d’ua temporada carnavalèra en classa.
Emilia Laulhé.
D’aquel temps del dimars gras vos vau presentar una recèpta originària de Lengadòc : Las aurelhetas.
Las familhas avián la costuma d’aprestar las aurelhetas pel carnaval a l’entorn del Dimars Gras.
Aquel dessèrt representa lo pan ric per marcar la fin de quaresma. Pòt èsser tanben present
demest las tradicions de Nadal mas tanben pendent l’an tot. Dins las familhas, per la confeccion, cadun aviá son ròtle, los tiraires de pasta, que la tirava d’un temps sus los genolhs, los que fasián còser la pasta dins l’òli puèi lo salpicaire que los cobrissián de sucre.
Per aquela recèpta per uèit personas nos cal :
Preparacion :
Aquela recèpta se pòt trabalhar en classa d’un biais transversal.
Bona tasta e bon carnaval.
Emà Gatumel.
Lo tambornet que n’anam parlar es pas un instrument de musica.
Se servís ben per jogar, es per de partidas amb de règlas similaras a las del ténnis. E òc, lo tambornet es per picar la bala que sonarèm la “pauma”!
De la familha del jòc de pauma-longa dempuèi l’edat mejana, se jòga coma una mena de ténnis sens filat, sus un terren d’ 80 per 20 m, amb doas còlas de cinc, fàcia a fàcia.
Afogat del jòc, Max Roqueta participèt a sa renaissença amb la creacion d’una federacion en 1939 e portèt la rebastison de sas règlas en 1954 amb l’ajuda de las règlas del tamburello italian.
Aguèrem l’astre de nos iniciar a aquesta practica amb la venguda de Celia Delanoy, intervenaira per la liga d’Occitania del tambornet.
Amb ela, poguèrem aital nos ensajar de passar e remandar la pauma, la faire rebondir, trabalhar la trajectòria, engatjar amb lo bateire, qu’es un tambornet mai pichon amb un margue mai long (cf fotografia).
Aprestèrem de sesilhas d’escaufament, d’escambis dos per dos o totes amassa per fin finala viure de partidas en situacion. Tot aquò per poder transmetre als mainatges d’un biais adaptat aqueste espòrt fòrça interessant per l’èime de còla e l’engajament fisic. Amb una classa en efièch, jogar amb de balas de ténnis sus un terren de 25m de longor es mai aisit.
Aprèp 3 sesilhas de practica del tambornet sèm prèstas per aculhir doas classas de la Calandreta de Falabreguièrs de Besièrs.
Célia prepausa tanben de se desplaçar per faire d’iniciacions dins las escòlas e la Liga pòt prestar lo material per un periòde escolar.
Contacte:
Per aprigondir:
*presentacion detalhada del jòc:
https//occitanica.eu/items/show/698
*Istòria del jòc:
Emilia Chadeau.
La visita se passèt lo dijòus 15 de decembre de 2022 matin pendent mon estagi de modul 1 dins la classa de CE2, CM1 e CM2 d’Émilie Bret a la Calandreta d’Albi.
Los parents portèron los calandrons als archius departamentals de Tarn per 8h50. Tornerèm cap a l’escòla amb lo bus de la vila pel dinnar.
La visita comencèt al sòtol per la presentacion dels archius e dels magazins 1 e 6. L’animatritz demandèt als enfants : « Qu’es aquò los archius per vosautres ? ». Nos mostrèt lo magazin 1 qu’i aviá un fum d’archius plan recaptats per nom. Fasiá entre 18 e 20 grasses per la bona conservacion dels documents. Los calandrons pausèron de questions e l’animatritz demandèt a un enfant de causir un archiu. L’animatritz l’obriguèt e nos mostrèt lo document numerò 3E1 8572 amb una pastilha (que vòl dire qu’es pas possible de lo sortir del magazin). Èra un registre d’un notari. Pichon a pichon los enfants descobriguèron que la tòca dels archius es de conservar los documents, per comprene l’istòria, coma una memòria.
Dins lo magazin 6 i aviá de libres bèlses, de cartas postalas de Tarn e de pergamins. Lo document mai vièlh dels archius data de 962. Es una donacion d’una tèrra a una abadiá.
Los escolans s’avisèron que totas las estaudèlas èran en metal. L’animatritz diguèt qu’es
contre lo fuòc, coma pel sòl la pintura es especiala e pòt pas cremar.
Aprèp la visita, los enfants participèron a un talhièr suls blasons eraldics. L’animatritz demandèt qual portava de blasons un còp èra. Los calandrons trapèron aisidament de proposicions : los reis, los cavalièrs, los senhors. Èra coma una carta d’identitat que tot lo monde podiá portar un blason. I aviá tres activitats :
Los calandrons èran encantats de la visita coma la regenta e ieu. Èra un moment agradiu e plan ric en aprendissatges pels escolans mas tanben per ieu. Èri plan contenta de veire que quitament en defòra de l’escòla, l’occitan es amb nosautres. E subretot que nos pòt ajudar de comprene las rasigas dels noms de las comunas : la toponimia.
Fotografias e article d’Olivià Roux,
genièr 2023.
