Jornal de la còla FFRC 2022 / 2023 – Novembre de 2022
Cap redactritz : Olivià Roux
Maquetista : Aurèlia Louis
Responsable de publicacion : Felip Hammel
Profieitatz d’aqueth legume de sason nà descobrir ua recèpta de còca ara coja e venguetz rescauhar vos en cosina 😉
A preparar e a degustar dam eths enfants nath dia de Martror !
| 10 minuta de preparacion | 40 minutas de cueita | Còca nà 6 personas |
Bona degustacion e bona hèsta de Martor ☻
Raquel Quet e de la còla
Quin plaser de descobrir pendent ma primièra setmana d’estagi la matèria Familhas de lenga. La sesilha comencèt per dire « adieu » dins totas las lengas que coneis la classa. D’arreu, los calandrons disián « konichiwa », « kalimera » o encara « guten morgen ». Sus la paret i a la mapa del monde en occitan e a l’entorn i a de produccions d’enfants : de drapèus dessenhats amb los diferents mots per dire « adieu ». Es polit coma tot e permet de viatjar tot en demorar dins la classa. Lo trabalh d’aquesta sesilha èra un trabalh sus tres comptinas suls jorns de la setmana : una en espanhòl, una en anglés e una en italian. Las comptinas èran escrichas al tablèu. La tòca èra de soscar de qué parlan. Sulcòp, los enfants trobèron lo ligam entre los tres : los jorns de la setmana. E aprèp cercavan cossí se ditz diluns dins las autras lengas e camin fasent totes los autres jorns.
Èri plan suspresa de veire la facilitat dels enfants de cercar, de soscar e de faire de comparasons entre las lengas. Èri impressionada e aquò va sens dire qu’èra un polit exemple concret dels beneficis de l’immersion tre pichon.
Olivià Roux e la còla
Que coneishèvam dejà dicod’Òc, verb’Òc, topÒc e mei suu siti deu Congrès : ua vertadèra ajuda lingüistica. Lo darrèr vadut : Revirada que i hè contunh. Que s’i pòden revirar tèxtes mes tanben documents o enqüèra paginas web.
Lo 14 d’octobre passat, e après 4 ans de tribalh, lo Congrès que presentè a Pau l’aviada de Revirada, lo navèth traductor automatic occitan-francés e francés-occitan entà las variantas gascona e lengadociana.
En tot emparà’s sus çò qui existiva dejà (traductor automatic Apertium) e sus çò de hèit suusiti deu Congrès, Revirada que compta 170 000 mots occitans, 1 milion de fòrmas flechidas occitanas de mots conjugats, 170 000 parelhs de traduccion dens los dus sens, 35 000 terminasons verbaus, 1 600 règlas de seleccion lexicau… Un tribalh deus grans qui permet de har mesclar los diferents penents de la lenga: l’orau, l’escriut e lo numeric.
Cadun que’s pòt familiarizar dab aqueth utís.
Tot purmèr, que pòt estar ua vertadèra ajuda tà las escòlas, mei que mei bilinguas e Calandretas. Los regents que pòden comunicar aisidament en lenga nosta e las familhas que pòden revirar çò qui’us hè besonh. La compreneson ne harà pas mei empach.
D’autes que se’n pòden servir entà integrar la lenga occitana dens la lor comunicacion. En Bearn per exemple, la collectivitat “Pays de Béarn” qu’a integrat la traduccion automatica deu lo site o enqüèra “riviere immo”, enterpresa basada en Tarn e Garona. Estructuras mei que semblavan interessadas, probable que seguiràn lèu aqueste camin.
Enfin, per’mor de la soa simplicitat, cadun qu’i pòt aver accès e de faiçon rapida mercés au desvolopament de l’aplicacion suus telefonets.
Dab un mes de practica solament, qu’an dejà enregistrat 100 000 traduccions sus l’interfaci en linha e 1 000 telecargaments de las aplicacions taus mobiles. Un utís qui semblava esperat !
Peu moment, que son disponiblas sonque las versions gascona e lengadociana, que podem brembar qu’estó un projècte deus bèths qui demandè mejans umans e financèrs importants e que l’obertura d’aqueste utís cap a dialèctes mei que depenerà de l’escaduda a perseguir dab los medishs mejans.
D’ací 2024, l’aplicacion que va desvolopar la reconeishença vocau.
Revirada qu’ei disponible sus revirada.eu e en telecargament suu telefonet dens Google Play e App Store.
De quina faiçon avetz tribalhat ? Dins l’encastre del projècte Linguatec, un projècte qu’amassa d’aragoneses, de basques e d’occitans a l’entorn de las tecnologias de la lenga, fasèm de transfèrs de competéncias e de coneissenças : los que son mai avançats dins una tecnologia ajudan los autres a bastir la lor mai lèu. Per exemple, los basques nos expliquèron quinas errors avián faitas en bastissent lor traductor automatic, e nos evitèt de las far nosautres. S’ocupèron de la partida ligada a l’intelligéncia artificiala de nòstra sintèsi vocala.
Quina foncion a Revirada quan un mot a mantua siginificacion ? ” Le ” en francés pòt èstre siá un determinant, siá un pronom, e aquí avèm una seria de règlas que permeton de causir. Per exemple ” le ” abans un nom es un determinant e pas un pronom donc causís determinant […] Parièr per ” voler ” que pòt èstre revirat per ” volar ” o ” raubar ”, se lo mot es precedit per ” oiseau ” causís ” volar ”.
Quin s’i hè compte de l’especificitat de la lenga occitana ? Son d’algoritmes e de programas que fan aquel trabalh d’adobament lexical e gramatical coma la contraccion sus+lo que dona ” sul ”, lo passatge dels adjectius davant lo nom, apostrofar los pronoms, o encara lo ” que ” enonciatiu gascon.
Emilia Laulhé e l’equipa
Es un anecdòta que nos contèt Felip Hammel que me donèt l’idèa d’aquel article, quitament se lo mieu percors e rapòrt personal a la lenga me balhèt atanben l’enveja de l’escriure. L’anecdòta es la seguenta : un jorn per las annadas 90, la còla pedagogica de la Calandreta dels Ametlièrs a Besièrs menèt una experiéncia dins la classa de PS/MS. D’adultes forastièrs a l’escòla e subretot a la classa dintrèron e escambièron amb los escolans. S’encapa que d’ora los mainatges fasián la diferéncia entre los adultes segon lo còdi vestimentari. Als adultes mai aprestats e plan parats parlèron naturalament en francés, als d’aspècte mai atrabalhits e mai modèstes, lor parlèron tot naturalament en occitan.
La diglossia. D’ora los calandrons i son acarats. Auriái tanben poscut nomenar aqueste article « Cossí sortiguèri de la diglossia ».
Podèm rampelar que la diglossia es lo concèpte sociolingüistic que definís la situacion ierarquica inegalitària de doas varietats linguïsticas (d’una meteissa lenga o doas lengas distintas) dins un país o una societat. L’una es «auta» e l’autra «bassa» : una sola es considerada coma lenga vertadièra e portaira de cultura, e a generalament un estatut legal de jure o de facto superior a l’autra (coma dins lo cas del Francés e de l’Occitan).
Es puslèu malaisit de l’escriure, aquel article, ja qu’òm se sentís un pauc vergonhós de parlar francament d’aquel subjècte dins un mitan occitanista – emai en sabent que d’unes aicí l’auràn pas jamai viscut aital. Çaquelà, me sembla tras qu’important de ne poder parlar onèstament, sustot quand volèm far de regent.a.s a Calandreta. D’efièch, lo o la regent.a a Calandreta a la responsabilitat de portar la lenga dins la classa ; mas dins la larga e bèla istòria de la lenga nòstra, a tanben la carga de sa transmission e de sa subrevida.
Es amb aquelas nocions e pendent ma lectura de Bodon (Lo libre dels grands jorns) que soi a escriure aqueste article. Benlèu seriá lo moment d’evocar qu’èri calandrona e que l’occitan l’aprenguèri a l’escòla. Degun lo parlava pas a l’ostal, las lengas mairalas èran lo francés e l’espanhòl. I aviá doncas pas de rapòrt afectiu en defòra del qu’aviái entretengut amb l’escòla (m’agradava fòrça la Calandreta). En aqueles temps, l’occitan èra la lenga de l’escòla, una lenga de vida e una lenga de trabalh. Atanben una lenga d’expression. Una tresena lenga mairala, se òm pòt dire. Malaürosament, coma per una granda majoritat de calandrons (ja que venèm quasi totes d’un mitan francofòn),
aprèp l’entrada al collègi public e dins una França plan « diglossica », pauc a chac pauc l’occitan per ieu moriguèt. M’interessava pas e s’utilizava pas. Demembrèri fins a cossí dire de « òc ». « Òc, lo mot primièr que s’es perdut. E los autres an segut… ¹»
La poténcia de la diglossia es, de còps que i a, irresistibla. E dire que l’Occitan es una de las lengas que preferissi, ara que la torni parlar. Polida lenga de poesia. Remarcatz que las lengas que m’agradan lo mai son las que conéissi mièlhs. Sortiguèri de l’influéncia de la diglossia abans de tornar a l’occitan – totjorn sens la poder nomenar çaquelà. Lo desrocament foguèt d’en primièr teoric e politic. Quitament se seguiguèri lo bon camin de l’escòla de la republica, servèri un agach diferent e qualque pauc critic. Eretatge familial, o eretatge occitan ? Legiguèri de teorias feministas e descolonialas. Rescontrèri d’autras lengas minorisadas coma lo Galés, observèri una situacion bessona a l’Occitan en Martinica amb lo Creòl e en cò meu, dins lo Yucatàn, existís una relacion de diglossia entre l’espanhòl e lo mayaʼ tʼàan. Tot aquò per dire qué ? Non res pus, ai pas de responsa a balhar a aquela problematica. La mieuna istòria amb l’Occitan s’acaba plan, mas cresi qu’es pas totjorn lo cas. Aquela question de la diglossia es centrala per l’avenidor de la lenga nòstra e es mai que mai vital de ne parlar. E de ne parlar amb los escolans en primièr. Es pas possible de lutar contra quicòm que comprenèm pas, que podèm pas nomenar. La causa deven invisibla e difusa, naturala, coma gaireben totas las estructuras socialas dominantas. Cossí ganhar aquela batèsta per la subrevida de l’Occitan que sembla perduda d’avança, senon benlèu en balhant d’aisinas conceptualas e d’armas de saber als mainatges que son los locutors de deman ?
Ana Liza e la còla
De qu’es un animal totemic?
Son d’emblèmas que se sortisson pendent de fèstas o d’eveniments culturals. Lor istòria pòt remontar fins al sègle 16en. Per la màger part son portats per de personas per desfilar pendent divèrsas processions. Un animal totemic pòt representar doas nocions plan distintas lo ben o lo mal. Se representa lo mal servís a expiar los malaürs qu’an pogut frapar la vila o lo vilatge. Se representa lo ben, es alara quicòm de positiu coma lo coratge, la fòrça, la rusa…
L’associacion Bona jornada (associacion de promocion de la cultura occitana a Seta) e tanben la de la Calandreta dels dalfinets, pendent una dimenjada organizèt aquel eveniment : i aguèt un vintenat d’animals totemics que respondèron presents acompanhats de musicians que jogavan de musica tradicionala. L’an passat pendent la davalada i aguèt una eleccion publica (pendent lo Total Festum) del novèl animal totemic : lo pofre.
Aquel animal representa lo mescladís culural de la vila amb sos 8 tentaculs, segon sa legenda cadun de sos tentaculs son emportats pels enfants de diferentas regions del mond. Aquela fèsta se faguèt per li faire sa batejada. Coma vòl la tradicion la batejada se faguèt pel darrièr animal totemic de la region eligit, lo leon d’Aumes e lo festenal serviguèt per festejar son eleccion.
A la fin del passa carrièra, los calandrons de Seta cantèron una cançon qu’escriguèron en l’onor del pofre. I aguèt tanben de grops de musica occitans presents coma Graïoli, lo Barrut, la Bande a koustik.
Aquel eveniment foguèt plan per aprene mai sus la cultura d’aicí, foguèt un bèl succès qu’a encantat pichons e grands e un polit rampèl sus la nòstra lenga-cultura.
Los presents foguèron entre autres lo drac de la Salvetat, l’ase de Bessan, lo pelican de Puèchserguièr, lo singlar de Vilamanda, lo conilh de Cers, la mirgueta de Gabian, lo taure de Portiranhas etc…
Aurèlia LOUIS e la còla. (Article e fòtos)
Quand los escolans aprenguèron que i auriá talhièr de cosina lo divendres, foguèt una jòia.
La regenta decidiguèt de far doas recèptas : Una per utilizar de pan sec de la setmana per ne far de podding e l’autra, una recèpta simpla e coneguda dels mainatges, una còca tota simpla.
Aprèp aver remembrat qualques règlas, los enfants se botèron per còla de sièis e cadun causiguèt un ròtle : responsable de l’igièna, responsable dels ingredients e del material, responsable de mesclar, responsable de las mesuras, e responsable de la lectura e cap de còla.
Metèrem totes los ingredients per un canton e las aisinas per un autre e comencèron en autonomia. Lo responsable lectura legissiá als autres la recèpta pichon a pichon, lo de l’igièna verifiquèt que tot lo monde avián las mans netas, lo de las mesuras anava pesar los ingredients pendent que lo del material e ingredients anava quèrre çò que caliá. Lo cap èra responsable de verificar que tot lo monde fasiá çò que caliá e del temps.
An legit, mesclat, mesurat, an de còps discutit de cossí faire, an pres d’iniciativas e an fait la terralha. Tot anèt dins lo forn e posquèron manjar pel 4 oras, 4 còcas polidas e partejar lo demai amb l’escòla. Posquèron trabalhar : la precision, l’organizacion, préner de decisions amassa, criticar la recèpta (mancava un pauc de lait), gerir lo temps, legir precisament, mesurar, far de conversions de mesuras. Èra un polit moment de trabalh e de plaser !
Julia Bignon e la còla
L’escòla Calandreta dau país de Nissa porterà lo nom de Maurís Sgaravizzi (1942-2011).
Mas cu èra Maurís Sgaravizzi ?
Èra un trobador occitan, coma l’indica l’escrich que figura sus dau sieu monument situat au vilatge de Coarasa, dont son soterradi li sieus cendras, dins la tomba dau sieu amic, l’escrivan e cuntaire Alan Pelhon (1946-1994).
E pura viuguèt sobretot a Nissa, dins lo quartier de la Magdalena, emb una maire banastiera e un paire estafaire pi daururier-relotgier, mestier que faguèt sieu.
Es a quatòrze ans que comencèt de si metre a la música, especialament a la quitarra, quora descurbèt an Avinhon lo cantaire Claudi Martí que li donèt l’envuèia de cantar en occitan. Es ensin que metèt en música lu tèxtos d’Alan Pelhon e de Joan-Luc Sauvaigo.
Emb aquelu, Bernard Fruchier e Joan-Pèire Giraud, siguèt un dei fondators dau Centre Cultural Occitan País Nissart (aüra sonat Nissa Pantai – CCÒC País Nissart e Alpenc) en lo 1971.
Sortèt tres discos encò de Ventadorn : ” Viure drech “, ” Chao viva “, ” Nissa Rebèla ” e doi CD : ” A tu ” (1999) e ” Issa Nissa, siam pas de Panissa ” (2012) acampa de cançons per lu pichoi, frucha dei sieus intervencions dins li escòlas.
Lu tres discos siguèron acampats dins una compilacion “ Camin de vida ” (2011).
Siguèt finda administrator de l’associacion ATE (Acuèlh Travalh Emplec) per aculhir e aubergar lu migrants dins un CADA (Centre d’Acuelh per Demandaires d’Asili) dins lo quartier de l’Ariana. Li plasia de mesclar li culturas e de descurbir d’autri sonoritats.
Lo sieu remembre es sempre viu : Crestian Bezet fa viure li sieus cançons emb la sieu chorma Amploa.
Aquel cant Aquel cant Que monta dins la nuech Votz mescladi Votz unidi Aquel cant Que rescaufa li còrs Votz laugieri Votz amigui Aquel cant jòia eterna Aquel cant solelh Aquel cant solelh e plueia Maravilha Alan Pelhon e Maurís Sgaravizzi
Cristòu Daurore e la chorma
Idéia per la Nadau
Ingredients per lo biscuech (genovesa)
Per la crema a las chastinhas
Per lo cubriment
Maria-Andrea Oms e la còla
A la M.V.A. de Besièrs (Maison de la Vida Associativa), que sèm en formacion, i a mantuna associacion viva.
Una d’aquelas es Tu Tanben, que a pres la seguida del Camèl del Fuoc en 2017 per prepausar un talhèr de cant e dança tradicionala occitana qu’existissiá ja dempuèi 2008.
Foguèri a una d’aqueles rencontres e aguèri l’astre de poder cantar amb Las Farfantèlas, qu’animèron per una ora un talhièr de cant per menar a una segonda partida, l’animacion d’un balèti a la votz.
Las Farfantèlas es un grop de cinc cantairas format dempuèi la rencontre de maires de calandrons amb la regenta de la Calandreta de Besièrs Claudia Bonnet e las personas que vivon a l’entorn de la cultura occitana. Cantan mai que mai un repertòri bearnés per la polifonia e de cants collectats per Laurenç Cavalié, poèta e musicaire de Narbona que trabalha a l’arengament de grops coma Du Bartas o La Mal Coiffée.
Aital, nos aprenguèron tres cants fòrça polits amb doçor, pedagogia e jòia.
Pel balèti me poguèri jónher a elas pels cants mai aisits e aprenguèri de variantas de danças que coneissiái pas coma la cadena anglesa dins la borrèia tres tempses, e una mena de rondèu. Puèi l’acordeonista Laureen Tillier coneguda jol nom de Carivari’òc animèt la fin del balèti.
L’associacion prepausa l’annada tota d’eveniments a l’entorn de la cultura occitana. Poiretz cantar e dançar cada dijòus, mas tanben descubrir de films en partenariat amb lo CIRDÒC (Institut Occitan de Cultura de Besièrs) o encara participar a de passejadas tematicas.
Per reçaupre la nòva letra e descubrir la programacion, anatz faire un torn al site internet tutanben.eu !!
Emilia Chadeau e la còla
Lo 1èr de novembre se dabana une fèsta que se ditz Martror. Es la fèsta dels mòrts. Aquela fèsta se festeja al mes de novembre perque se ditz qu’es lo periòde que lo mond de la nuèit e de las tenèbras es mai pròche del mond dels vivants, çò que permet un melhor escambi simbolic entre los dos mondes.
Aquelas cresenças faguèron nàisser mantuna legenda a prepaus de creaturas orrificas.
Per uèi, vos en vau contar una.
L’istòria que vos vau contar es l’istòria del Drapet.
Lo Drapet es un caval orrific legendari de la vila d’Aiga mòrta en Camarga.
Se ditz que se passeja a l’entorn de las parets de la vila la nuèch. Lo monde dison véser un fòrma blanca que sembla un caval. Mas es pas aisit de lo véser, es una trèva qu’es aquí per quèrre d’enfants perduts, abandonats o desobeïssents.
Lo drapet es un animal marrit que cal pas seguir mas lo bruch de sas patas sus las rotas èra talament agradiu que los enfants sortissián e lo seguissián. Çaquelà aqueles mainatges tornèron pas jamai d’aquel viatge.
Se disiá que lo Drapet podiá alargar son esquina per far montar cap a 50 enfants. Puèi un còp son esquina plan cargada lo Drapet caminava cap a un trauc d’aiga per negar sas pichòtas victimas.
L’istòria d’aquel caval blanquinós simbòl de la mòrt èra plan coneguda. Èra una legenda utilizada per espaurugar los mainatges per fin que sián un pauc mai obeïssents.
Los enfants de la vila n’avián fargat una comptina espauruganta que fasiá :
« Qual montarà lo drapet ? Tu o ieu ? Tu o ieu ?
Qual montarà lo drapet ? Tu o ieu ?
Lo que lo drapet emportarà, emportarà..
Lo que lo drapet emportarà serà tu. »
Emà Gatumel
