Venèm d’Occitania tota, dempuèi Bearn fins a Nissa, en tot passar per Auvèrnha e Lemosin. Avètz aquí los nòstres primièrs articles. Publicarem un jornal un còp lo mes.
Esperam que vos agradarà. N’esitetz pas de’ns har un retorn.
Cap redactritz : Raquel Quet
Maquetista : Ana Liza Avila Sanchez
Responsable de publicacion : Felip Hammel
CFPO-RO 7 carrièra Franklin 34500 Besièrs
Julian Pochelon, proprietari dempuèi septembre 2018 de Lo Chastel dau Mazel de Tença, bòria de 350 m2 subre una ectara enrodada d’una bèla paret de pèira e 8 ectaras de prats, coneis tots los proprietaris dempuèi 1290. Èra lo Chastel mai influent de Tença, vilatge del nòrd-èst de Léger Naut, a las bòras ardechosas.
Ara, Julian Pochelon e Raquèl Martin, calandrona formada a Aprene, an capitat de faire raionar lo Chastel a lor biais, ambe la vida de la cultura occitana, de la bòria e la venguda d’un pichon Gaston aquest’an.
En mai de l’activitat paisana menada d’un biais autonòm, rasonat e respectuós, prepausan jaces, seradas de concèrts ambe repais de verduras de l’òrt e carn de la bòria. Julian trabalha tanben a faire tornar la raça de vacas Mézine qu’aviá desapareguda del caire.
Pichon garçon de paisans que parlavan patoès, Julian aviá l’occitan dins l’aurelha mas mens la practica per çò que per la generacion de sos parents fuguèt enebit de lo parlar a l’escòla e doncas lo parlavan pas a l’ostal ni mai.
Julian trabalhèt l’occitan pendent 5 ans ambe lo primièr regent de la Calandreta Velava del Puei de Velay e puèi ambe Joan Roux, lingüista e escrivan especialista del parlar nòrd-occitan. Julian tornèt a Tença per dubrir son pròpri cors de patoès qu’amassa mai de 20 personas dempuèi 8 ans.
Mercés a aqueste cors que se fa totjorn dins la jòia e lo ben manjar, lo monde de la generacion vergonhosa de la lenga la torna parlar dins un escambi multi-generacional.
Per çò que tanben l’occitan es pas solament una lenga mas una cultura de musica, de dança e de ben manjar, fondèt l’associacion la Retornada en 2014. Aquò permet al monde que vòlon parlar occitan de se rescontrar a l’entorn d’un festenal que mescla mantun actors occitans : los intellectuals, los folclòristas, lo grop de « patoisants », las calandretas, los de l’ I.E.O. (…), totes ensem per partejar conferéncias, teatre, musica e dança, lenga e cultura, mas tanben un biais de manjar, de comunicar, e de rire ensem.
En defòra d’aqueste eveniment, prepausan tanben de concèrts e de balètis tot lo long de l’annada, totjorn acompanhats de repaisses faits a l’ostal ambe de produches de la bòria.
Ambe sa bèla-sòrre, son a trabalhar subre l’edicion d’un diccionari après aver publicat un libreton de conjugason en Vivaro-aupenc, parlar del caire.
Aqueste estiu foguèt tanben l’ocasion de tornar faire pel tresen còp al Chastel las Rescontras Occitanas de Tença, organizadas pel CFPO Montanhòl Auvèrnha Ròse-Alps. Estagi de 4 jorns en immersion, aquestas rescontras a l’entorn de la lenga e de la cultura occitana prepausan una bèla causida de talhièrs de dança, cant o artesanat, e de corses adaptats a totes nivèls mas tanben a cada parlar de la region (Auvèrnha, Vivaro-aupenc, Lengadocian, e Interdialectal). De costuma aqueste eveniment se fa la primièra setmana de las vacanças escolaras d’estiu e s’acaba ambe lo festenal de la Retornada.
Al còr d’aquel vivièr de cultura occitana, endralham la dubertura d’una Calandreta. Ambe la mesa en plaça ongan de l’associacion prefigurativa que ne fau partida, sèm a amassar las familhas interessadas pel projècte que integrarà lo biais paisan de viure ambe la participacion a la vida d’aquesta polida bòria.
Per resumir en un mot, auretz mai d’una ocasion de mancar pas de venir descubrir aqueste caire que mescla fòrça ben la ruralitat e la cultura occitana dins la convivialitat e un paisatge a vos copar l’alen !
http://le-chateau-du-mazel.com/
https://www.facebook.com/festenal.retornada
Emilia Chadeau e la còla
Me’n vau vos presentar una recèpta de peis plan occitana : la merluçada. Recèpta :
çò que cal :
Cal metre la merluça a dessalar dins l’aiga fresca 2 jorns. Cal cambiar l’aiga 2 o 3 còps.
Plumar, lavar e atalhonar los trufets. Plumar l’alh, lo picar menut amb lo jolverd. Gardar de costat.
Metre la merluça dins una topina d’aiga freda amb las fuèlhas de laurièr. Menar al bulh. Al primièr bulh tirar la merluça e la metre de costat.
Dins l’aiga de la merluça, metre a còire los trufets.
D’aquel temps, triar la merluça, tirar las espinas e la pèl. Metre de costat.
D’aquel temps, dins una padena fa rossir doçament la persilhada dins l’òli d’oliva (bravament d’òli).
Quand los trufets son cuèches, los estorrir.
Dins la topina cauda, vojar los trufets, la merluça triada, lo pebre e vojar doçament l’òli caud amb la persilhada.
Virar de contunh amb un culhièr long de fust.
Se pòt rajustar un o dos uòus crus o cuèches copats menuts.
Olivià Roux e la còla
Aquí una recèpta d’un pastisson que crompavi al mercat del temps que demoravi a Vilafranca de Roèrgue.
Per 30 escaudèls : 1 kg de farina,
4 uòus,
4 culhièrs d’òli d’oliva, 20 g d’anís,
2 saquetons de levadura, 20 cl de crèma liquida, 200 g de sucre,
2 pecics de sal, 1 mujòl.
Precalfar lo forn a 220°C o th 7.
Mesclar la farina, l’anís, lo sucre, la sal e la levadura. Apondre e mesclar l’òli, los uòus e la crèma.
Se besonh apondre un pauc de lait per destibar la pasta, mas deu pas tròp pegar. Espandir la pasta sus un mièg centimètre de nautor.
La talhar amb une veire per far de redonds.
Plegar los 3 entorns cap al mitan amb los dets banhats per far los escaudèls.
Còire dins una ola d’aiga escaudada.
Los sortir tre que remontan a la susfàcia. Agotar.
Daurar los escaudèls amb lo mujòl.
Botar dins lo forn caud sus una placa pendant 35 minutas a 220°C o termostat 7.
Julia Bignon e la còla
La primièra setmana d’estagi a Besièrs foguèt l’escasença de (re)descubrir un art de la lenga nòstra : las devinhòlas. En efièch, lo divendres lo Felip Joulié portèt un libre del regent e escrivan Andrieu Lagarda e nos faguèt profechar d’unas qualques expressions popularas finas :
« Ma maire m’a fait en cantant, soi tot abilhat de blanc, ai pas ni coa ni tèsta e soi ni òme ni bèstia »
« Quand passèsse lo rei, se tirariá pas lo capèl »
« Un gran linçòl, petassat petassat, ni fial ni agulha i es passat »
Aquel engèni es tanben conegut coma « devinalhas » o « endevinalhas » en Lengadoc e Provença, coma « misca » , « miscausa », « causa verdiusa » o « verdausa » en Gasconha e coma « sorcelatge » en Limousin. Las devinhòlas èran, bèl temps i a, un passatemps estimulant per la familia tota e de còps que i a, lo vilatge : joves coma ancians, pichons e grands s’amusavan amassa al canton prèp del fuòc. Jòc de mots e jòc de societat, las devinhòlas son un biais de bastir lo lengatge e la coneissença del mond alentorn. Pels mai vièlhs, existissián de repertòris calhòls. Totas aquelas devinhòlas se pòdon trapar dins lo libre Qu’es aquò, qu’es aquò ? de Lagarda. Per ieu, son tals coma las poesias o los provèrbis : un mejan interessant de dintrar dins una lenga. Ricas en images e sonoritats, permeton de recaptar de vocabulari e de dubrir una fenèstra sus un vejaire e una cultura. Son definitivament d’aisinas fòrça interessantas per la classa, qualque siá lo nivèl. Aquí vos daissi amb una darnièra :
« Verda coma lo jolvert, agra coma lo vinagre e doça coma lo velós »
Qual soi ?
L’amètla plan segur !
Ana Liza
Sorça devinhòlas : https://www.jornalet.com/blocs/devinhola-occitana , Qu’es aquò, qu’es aquò? Andrieu Lagarda, 2012.
Son mos remembres de quand èri calandrona, puèi çò que legiguèri dins l’article
« L’enfant acteur et transmetteur d’apprentissages linguistiques : une expérience en milieu immersif » d’Irena Pradal e Lidia Hernandez, que fan qu’ai enveja de vos parlar del paisselatge.
Lo paisselatge es present al dintre de las calandretas. Lo « paissèl » es çò que metèm a una planta per l’ajudar a grandir d’un bon biais. Aquí a Calandreta sonam paissèl un mainatge que va ajudar, al long de l’annada, un mai pichon per s’adaptar a la lenga, a las règlas de l’escòla, mas lo pòt tanben ajudar a metre lo mantèl, se netejar las mans, l’acompanhar en classa, a la dormida… Lo paissèl, que deu èsser al mens irange en color de comportament, se deu de sosténer lo pichon qu’aurà a sa carga.
Per saupre de qual pichon se va trachar, a la debuta de l’annada se debana un conselh de paisselatge, ont los grands, van prepausar lo nom d’un pichòt que se vòlon plan mainar. Pendent l’annada de gostars, de talhièrs, e de jòcs son organizats per fargar un vertadièr ligam entre lo paissèl e lo pichon.
Dins un autre cas, lo paisselatge es tanben utilizat dins la formacion de regent a Calandreta. Los estagiaris que sonam « calandrin o calandrina » son acompanhats per un regent, que serà son paissèl. Lo paissèl a d’aculhir l’estagiari dins la classa. A de faire lo ligam amb los autres regents que recebràn lo calandrin dins la classa, de respondre a sas questions, li mostrar e balhar d’aisinas a prepaus del mestièr de regent. Dins lo movement Calandreta lo paissèl es alara una persona mai experimentada que pòt mostrar, ajudar e aprene d’aisinas a una autra persona que demanda d’aprene, de grandir e d’evoluir dins l’encastre de las Calandretas, de la lenga-cultura occitana.
Emà Gatumel
Qu’é dam ua hami de partatge, que vos vau parlar dera prumèra sortida escolara dam era Calandreta Del País Murethin. Per informacion, que som ua calandrina e nà mon prumèr estagi, qu’èri ena classa de Bernadèta sus dus nivèus GS/CP. Qu’èra ua polida sortida nà Briodes dam era tòca d’ahortir eth ligam entre escolans.
Nà se hèr, ua mesa en plaça d’escaletas entre escolans nà s’encontrar, se descobrir e s’ajudar, ua explicacion clara deth debanament de nòsta jornada e qu’èram prèsts nà partir a Briodes nà passar ua jornada mans enas mans !
Ua maitiada on eths escolans qu’avián era causida entre cinc talhèrs cooperatius : “Camp’Art” (land art), erbièr, jòcs liures e un pauc d’espòrt dam un relais cross e un caminament de santat : praticar, aprénguer, partatjar, construsir e escàder-s’i AMASSA !
Que menè un talhèr “Camp’Art”, dam era tòca de hèr còlas d’escolans e de deishar plaça ara imaginacion e ara creativat en utilizant tot çò que se trobava ena natura nà hèr ua òbra artistica. E nà acabar, devinhar eras òbras hargadas.
Eth temps de minjar e de mos pausar, e hop hop hop qu’èram partits en passejada en bòsc nà profitar deth calme e se sentir apatzats, escotar eths bruts deth bòsc, prénguer un temps assetat en ronda nà balhar son sentit e tribalhar sus eths sens. Qu’acabèrem aquera sortida dam era construccion d’ua cabana AMASSA : trobar de huelhas nà hargar un tapís, transformar ua cama d’arbe en cadièra, hargar ua sortida secreta…
Tornar ara escòla nà un bon vrespalh d’aniversari e cric e crac era jornada qu’èra acabada !
Raquel Quet
Quan la grua vòla baish Devath l’ala qu’a lo glaç ! Quan la grua vòla haut Devath l’ala qu’a lo caut !
Un arreproèr de sason puish que las gruas, aquestes ausèths migratòris non van pas tardar a traucar lo cèu d’ua partida de la Gasconha tà s’anar installar de l’aute costat deus Pirenèus, e dinc a Africa.
La rason : lo hred. En efèit, aquestes ausèths que’s dèishan l’ endret de nidacion on las aigas e torran e lo minjar qu’i ei de mautrobar.
Atau que s’organizan e que començan un viatge deus longs de milièrs de quilomètres dab aquestafòrma hèra particulara e reconeishedera de V.
Quan e’ns passan au dessús deu cap, lo monde que las espian e que saben que lo hred n’ei pas luenh.
A quauques uns,que’us agrada tà poder passar un ivèrn deus hreds mes hèra que se n’avienen : que’us triga de las tornar véder a passar tà anonciar la prima e lo tornar de las calors !
Emilia Laulhé e la còla
Maria MONTESSORI l’escòla de vita, Per Caroline LEPEU e Jérôme MONDOLONI, edicion Marabules, 2022.
Qué de mielh qu’una benda d’imatges per visionar una vita, de bot per bot… un filme beleu. Mas i a pas lo mesme plaser. Lo libre escrich per Caroline Lepeu e illustrat per Jérôme Mondoloni, es plasent a veire, coma sa cuberta blua, bruna e sopla, un titre evocator de una pedagogia que coneissem de pres o de luenh, mas qu’auviguerem parlar. Es associat a queu nom, Maria. ‘Na femna que visem dessehada, siclada a nautor daus pitits que l’entoren, tots vestits a la moda dau debut dau segle XX. N’am descubrit dins queu libre mai que ‘na pedagogia, un percors extraordinari, una filosofia de vita. Los dessenhs son braves, ben detalhats, expressius emb una nòta de color sepià o blu. Porten los perpaus.
Chapitre 1 : una femna libra “L’òme aparten per se-mesma : deu s’incarnar gràcia a sa pròpia volontat”. M. M. Dins quela partida, rencontram ‘na jòuna femna determinada a far daus estudis de medecina dins un monde universitari masculin. ‘L’ era pas la benveguda. Mai que mai ‘guet son diplòma de medecina, a 26 ans. Puei en 1897, junhet un programa de recercha a la clinica psiquiatrica de l’universitat de Roma. Trabalhet coma daus mainatges endechats, a ‘n‘epòca ente eran considerats comà daus èssers sens capacitat d’evolucion. Observet e comprenguet que lo mainatge es condicionat per son environament. E que si metem a la portada de quilhs pitits daus materiaus per estimular lurs sens, en jugar, en tocar, en manipular e si l’adulte a una postura benvolenta coma ilhs, pòden desvelopar, çò que ‘pelam uei, lurs capacitats cognitivas e d’interaccion. En parallela Maria Montessori aguet un dròlle fòra maridatge coma lo professor Montesano, que la quitará mai tard per se maridar, per satisfar la mair. Metet son filh en pension dins ‘na familha a la campanha, sarrat. Quò siguet un grand dolor per la Maria. Mas per sa carriera aviá pas la chausida.
Chapitre 2 : la descuberta dau pitit universau: “Lo pitit deu pas èsser considerat coma lo filh de l’òme, mas coma lo creator e lo pair de l’Òme, un pair capable de crear ‘n’ umanitat melhora.” M. M. Per obludar l’òme de sa vita, la Maria tornet prener daus estudius de letras e filosifia e se formet a l’antropologia. Contunhet sas investigacions sus los pitits coma pedagòga. En 1904 ensenhet l’antropologia a l’escòla pedagogica de l’universitat de Roma. “Si devetz retener qu’una sola chausa […] mas l’amor aida a construire l’umanitat[…]” En 1907 dreibet la Casa dei Bambinis per daus drolles de la ruá. Faguet far lo materiau pedagogic. Plan viste los pitits aprengueren a comptar , a legir. S’estimuleren los uns los autres e aprengueren los uns daus autres. En 1909 escrisset son prumier libre per explicar sa pedagogia “Lo metòde Montessori – Pedagogia scientifica”. Lo succès es grand, lo libre es revirat e imprimat en 20 lingas. Non solament la Maria Montessori instruguet lo monde de sos metòdes revolucionaris mas tanben emb son discors filosofic sus la natura prunda e espirituala dau mainatge e ‘laidonc de l’Òme. ‘La tòrna trobar a queu moment son filh. A 14 ans. Quand la prumiera guerra petet troberen refugi a Barcelona.
Chapitre 3 : una femna de patz :”Fau que l’òme ‘masse totas sas valors vitalas e sas energias per se desvelopar e preparar sa liberacion. Qu’es pus lo moment de se batre los uns contra los autres, de cerchar a s’acablar mutualament ; fau que l’òme aïe per sol but de s’elevar, de se liberar daus liams inutiles que sèm a crear e que lo menan vers l’abisme de la demencia.” M. M.
Lo darrier chapitre comença emb ‘na ‘massada de pedagògues internacionaus, entre autres Piaget o Decroly. Fonderen La liga internacionala per l’educacion nuvela. Coma Mario, son filh, vai s’insurjar contre las montadas dau nazime e dau fascisme. Vai afirmar la necessitat d’educar los pitits dins lo respect e la benvolença per chanjar la societat. En 1939 convidada per far ‘na formacion a la Sociatat teosofica en India, la Maria e son filh parteren. Lo viatge en India duret 6 ans, ente rencontret Neru e Gandhi. En 1950 ‘la participet a la fondacion de l’UNESCO per l’educacion. E a chasque pas de son chamin, difuset un messatge de patz. Sens amor per los òmes e las femnas i a pas de patz. La Maria Montessori es morta a 82 ans, en 1952 dins son país d’adopcion los País-Bas.
L’autor chausiguet de las sequéncias de la vita de la Maria Montessori emb sa sensibilitat e segon çò que voliá revelar de sa personalitat. Qu’es interessent, simple a legir. I a de las cerchas, de las referéncias autenticas. E pòt balhar l’enveja de ne’n saubre mai.
Maria-Andrea Oms
Metèri en plaça a Niça la moneda locala “Nissart” en decembre dau 2017 per ajudar l’economia locala (produccion, mesteirans, transformators, professions liberali). E finda per ligar la moneda a la lenga, la cultura, l’istòria locali perque toi lu bilhets son escrichs en occitan local e cadun mete a l’onor un simbòlo ò un personatge important dau canton. Vint-a- doi partenaris vendon emb aquesta moneda de produchs e de servicis locals dins una lenga locala.
Lu utilizaires dau Nissart an de reduccions perque non li son de centimes e sobretot perque li son de produchs mens cars en Nissarts que non pas en euros.
Aquesta moneda sosten l’economia locala modèstament e la valoriza per la fiertat dei sieus utilizaires de l’utilizar. Fa tanben la promocion de la lenga e de la cultura locala. Pichina originalitat: lo bilhet de 0 Nissart sièrve per far de dons au projècte d’escòla Calandreta Maurís Sgaravizzi, prevista a Plan de Var.
Dins la classa dont faguèri lo mieu estagi d’abaudiment an Aurenja, li descurbèri la moneda de la classa: la Trèva. Audrei Dumas la metèt en plaça emb lu calandrons que chausissèron lo nom. Es utilizada cada jorn en classa. La magistressa paga lu mestiers e li produccions dei calandrons. D’un autre costat, lo pichon paga li sieus multas per lo sieu comportament en classa, la tarifa es diferenta segon la cencha de l’enfant e la lei ò la règla non respectada. Fan un molon de carculs per n’aver e per non la perdre. Enfin, lo divendres es jorn de paga, pi de mercat : cadun vende (es limitat a tres cauas per lu enfants), la magistressa vende de caramèlas, de libres, de materiaus de classa. Es un moment que sembla important e asperat, degun non lo vòu mancar. Fin finala, la moneda es una aisina que pòu aver una utilitat per ajudar un sector precís de l’economia ò au foncionament d’una classa. La sieu personalizacion permete de la s’apoderar, deven cen que li metèm dintre, que sigue la fiertat, lo besonh d’escambiar ò encara si manjar quauquaren de bòn.
Cristòu Dau Rore
Aquela recèpta es aisida de faire amb los enfants se lo desiran. Es sens risc, se la meton a la boca.
Ingredients :
(espècias coma de l’ortiga en polvera, de papricà, curcumà, cacau, canèla, chuc de caulet roge)
Aisinas :
Etapa 1 : Dins un ensaladièr, mesclatz totes
los ingredients secs (1 gòt de farina, 1 gòt de fecula de milh, ¼ de gòt de sal, 2 culhierons de bicarbonata de soda).
Etapa 2 : Metre de colorants alimentaris se lo desiratz.
Etapa 3 : Apondre 2 culhèrons d’òli puèi l’aiga pauc a cha pauc en tot remenant. Apondre la fecula de milh se la pasta pega de tròp.
Tot aquò se pòt conservar una setmana e mai dins una boita al refregidor. Lo torn es jogat !
DE CERCAR :
arrasim bruma
bòtas camparòu
castanhas cujas
esquilhòt esquiròu
huelha irange
noveme octobre
paraploja ploja
pomas vrenhas
